Program emerytalny powinien oferować możliwości wyboru, ponieważ uczestnicy cenią sobie ich posiadanie, ale powinien ograniczać ten zestaw do kilku opcji. To jeden z wniosków wynikających z obserwacji szwedzkiego systemu emerytur składkowych (ang. Premium Pension).

Wiele systemów emerytalnych opiera się na emeryturach o zdefiniowanym świadczeniu, tworzonych i zarządzanych przez pracodawców i związki zawodowe. Panuje powszechna opinia, że z uwagi na ograniczony wpływ lub brak wpływu na wybór dostępnych opcji oszczędzania, uczestnicy prezentują niski poziom zaangażowania. Zatem logiczne jest, że gdyby systemy pozwalały na większy indywidualny wybór (jak w systemach o zdefiniowanej składce), problem niskiego zaangażowania rozwiązałby się sam. Wyniki badań przeprowadzonych w Szwecji na grupie uczestników programów emerytalnych podważają tę tezę. Osoby, które mają wiele możliwości wyboru, doceniają ich istnienie, ale rzadko z nich korzystają.

Szwedzki systemu emerytur składkowych

System emerytur składkowych został wprowadzony w 2000 roku. Jest on częścią pierwszego filaru systemu emerytalnego, a jego członkowie (do których zalicza się prawie cała pracująca populacja Szwecji) wpłacają miesięczne składki w wysokości 2,5% swojego wynagrodzenia. Szwedzka Agencja Emerytalna szacuje, że do 2030 roku emerytura składkowa będzie stanowić 20% publicznych wypłat emerytalnych. Uczestnicy programu mogą wybrać do pięciu funduszy z zestawu 845 funduszy inwestycyjnych (stan na 2017 rok, kiedy były prowadzone opisywane badania), do których trafiają ich obowiązkowe składki. Jeśli nie dokonają wyboru, ich składki automatycznie trafią do funduszu domyślnego.

Cel badania

Celem badania było m.in. znalezienie odpowiedzi na pytania, czy członkowie programu emerytalnego doceniają możliwości wyboru z wielu dostępnych opcji, dlaczego wielu członków nie korzysta z możliwości wyboru, a także ocena, które indywidualne czynniki są związane z dokonywaniem lub unikaniem wyborów.

W 2017 roku zostały przeprowadzone badania na próbie 2646 uczestników programu emerytur składkowych. Badaniu zostały poddane m.in. takie czynniki jak: ocena wyboru przez członków, postrzeganie przeciążenia wyborem, subiektywna wiedza na temat tego programu emerytalnego, awersja do ryzyka i postrzegane przyszłe bezpieczeństwo finansowe.

Kluczowe wnioski

Po pierwsze, 69% uczestników programu uważa, że nie posiada wiedzy na temat systemu emerytur składkowych. Postrzegana wiedza jest jeszcze niższa wśród młodych osób, gdzie 80% wskazuje na niską wiedzę na temat programu.

Po drugie, około połowa badanych (zwłaszcza młodzi uczestnicy programu) docenia możliwość wyboru spośród ogromnego zestawu funduszy do inwestowania. Jednocześnie jednak wielu uczestników postrzega tak szeroki wybór jako przytłaczający, zgłaszając, że doświadcza przeciążenia wyborem. W sumie 35% wskazuje, że odczuwa wysoki poziom przeciążenia wyborem, przy czym tylko 12% wskazuje na niski poziom. Może to stanowić odpowiedź na pytanie, dlaczego bardzo niewielu uczestników programu (mniej niż 2% w ostatnich latach) aktywnie wybiera fundusz inwestycyjny.

Po trzecie, zwłaszcza ci uczestnicy programu, którzy wskazują, że nie lubią ryzyka, unikają dokonywania wyboru. Dlatego też są oni bardziej skłonni pozostać przy automatycznie wybranym dla nich funduszu domyślnym. Jednak ten fundusz w rzeczywistości jest jednym z najbardziej ryzykownych funduszy, które można wybrać. Jest on nawet bardziej ryzykowny niż indeks rynkowy, ponieważ wykorzystuje dźwignię. Wydaje się więc, że istnieje rozbieżność między preferencjami członków dotyczącymi ryzyka a dokonanymi inwestycjami.

Po czwarte, badania wykazały, że 27% uczestników programu uważa, że ich kondycja finansowa na emeryturze nie będzie ani dobra, ani zła. Około 45% jest bardziej pesymistycznie nastawionych, a tylko 28% pozytywnie ocenia swoją sytuację finansową. Szczególnie ci, którzy zgłaszają przeciążenie wyborem, są pesymistycznie nastawieni do swojej przyszłej kondycji finansowej.

Podsumowanie - wpływ wyników na politykę emerytalną

Podsumowując, wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że nie jest prawdopodobne, aby umożliwienie większego wyboru w systemie emerytalnym automatycznie skutkowało wyższym poziomem zaangażowania. Ponadto badania wykazały, że uczestnicy mają wtedy do czynienia z przeciążeniem wyborem, a ich zaangażowanie jest nadal niskie. Unikanie aktywnego wyboru jest obarczone ryzykiem ulokowania oszczędności w domyślnym funduszu, który nie odpowiada preferencjom uczestnika w zakresie ryzyka. W efekcie uczestnicy mogą odczuwać rozczarowanie, co może zaowocować negatywnym nastawieniem do decydentów, w szczególności do rządu i utratą zaufania do programu.

Rekomendacje

• program emerytalny powinien oferować możliwości wyboru, ponieważ uczestnicy cenią sobie ich posiadanie, ale powinien ograniczać ten zestaw do kilku opcji;
• profil ryzyka funduszu domyślnego powinien być zaprojektowany tak, aby odpowiadał preferencjom uczestników.

Niskie zaangażowanie uczestników wynikające z konstrukcji systemu, w szczególności zbyt wielu opcji wyboru, może mieć także pozytywne skutki. W badaniu przeprowadzonym w 2020 roku, czyli w szczycie spadku cen akcji wywołanym przez pandemię COVID-19, dotyczącym zmiany funduszu (zakup nowego funduszu) w ramach emerytur składkowych, okazało się, że prawie wszyscy uczestnicy programu zachowali spokój i unikali zmiany funduszu. Często krytykowana struktura budowy systemu ma zatem pozytywne aspekty – chroni członków przed popełnieniem w panice błędów inwestycyjnych.

Bibliografia:

• y EBöhnke, M., E. Brüggen, and T. Post, 2019, Appreciated but Complicated Pension Choices? Insights from the Swedish Premium Pension System, Netspar Design Paper # 116. https://www.netspar.nl/en/publication/appreciated-butcomplicated-pension-choices-insights-from-the-swedish-premium-pension-system/ 
• Hagen, J., A. Malisa, and T. Post, Keep calm and do nothing – trading behavior of Swedish retirement investors during the COVID-19 pandemic, 2022, Review of Behavioral Finance (zaakceptowane do publikacji). 
• https://doi.org/10.1108/RBF-09-2021-0183

Thomas Post
Jest profesorem nadzwyczajnym z dziedziny finansów na Uniwersytecie Maastricht i na Open University związanym z Netspar. Tytuł doktora uzyskał na Uniwersytecie Humboldta w Berlinie. Pracował gościnnie na Uniwersytecie Illinois w Urbanie i Champaign i Uniwersytecie Nowej Południowej Walii oraz w KPMG. W swoich badaniach i nauczaniu stara się (1) zrozumieć psychologiczne motywacje, które kierują decyzjami finansowymi gospodarstw domowych oraz (2) opracować bodźce i interwencje mające na celu zmianę zachowań finansowych na lepsze. Ponadto jest dyrektorem Marketing-Finance Exchange Center of Excellence w Maastricht.