Celem konferencji „Społeczeństwo, gospodarka i finanse w obliczu zmienności rynku i demografii”, która odbyła się 19 kwietnia 2023 r. w Sali Notowań Giełdy Papierów Wartościowych, było przybliżenie przez międzynarodowych ekspertów europejskich systemów długoterminowego oszczędzania oraz przedstawienie perspektyw rozwoju produktów oszczędnościowych. Konferencja zgromadziła szereg wybitnych naukowców i praktyków, a wspólnym mianownikiem dla wszystkich była ekonomia behawioralna, oszczędzanie i systemy emerytalne na świecie. 

Europejskie systemy zabezpieczenia emerytalnego borykają się z podobnymi problemami. Starzenie się społeczeństw i postępująca niewydolność publicznych systemów emerytalnych przekładają się na rozwój produktów oszczędnościowych w ramach III filaru systemu. 

„Mimo że wyzwania w skali całego kontynentu będą podobne, to doświadczenia oraz podejmowane w ramach europejskich systemów emerytalnych działania mogą być zupełnie inne. Dlatego zorganizowaliśmy tę konferencję, by zderzyć ze sobą różne punkty widzenia, różne międzynarodowe wnioski i obserwacje i zainspirować się – czy to do wprowadzenia ew. zmian czy do rozwoju tych zagadnień, nad którymi aktualnie pracujemy” – powiedział Robert Zapotoczny, prezes PFR Portal PPK. 

Nie tylko o emeryturze

„W większości krajów Unii Europejskiej, zwłaszcza w Polsce, za bezpieczeństwo socjalne osób w wieku nieaktywnym ekonomicznie, bo skorzystały z prawa do emerytury, odpowiada system publiczny. Natomiast w wielu krajach jest inaczej. Ta dywersyfikacja polega na tym, że państwo ustanawia system emerytalny, utrzymuje, odpowiada za jego funkcjonowanie, za gwarancję wypłaty, ale tworzy też warunki, żeby emerytura składała się z różnych źródeł, a więc także tych, za które odpowiada pracodawca i my, obywatele, uczestnicy rynków finansowych. I to jest wielkie zadanie, które mamy do wykonania w perspektywie przyszłości” – mówiła profesor Gertruda Uścińska, prezes ZUS.

Stąd też w dyskusji pojawił się wątek programów spoza systemów publicznych, takich jak PPE (Pracownicze Programy Emerytalne), IKE (Indywidualne Konta Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego) oraz PPK (Pracownicze Plany Kapitałowe). 

„PPK jako forma systemowego oszczędzania w miejscu pracy ma szczególny charakter, bo jest uzupełnieniem systemu emerytalnego, ale samym systemem emerytalnym nie jest, ponieważ to jest system, do którego oszczędzający mają dostęp przez cały czas” – wyjaśnił Robert Zapotoczny, prezes PFR Portal PPK. Przez ostatnie 20 lat udało się zgromadzić 1,3 mln rachunków w PPE, IKE i IKZE. Czy to wystarcza? Zdecydowanie nie. Dlatego powstały Pracownicze Plany Kapitałowe. Od 2019 roku do końca lutego 2023 r. mamy w PPK 2,6 mln oszczędzających. Z czego to wynika? Z benefitów, jakie daje ekonomia behawioralna – podsumował Robert Zapotoczny.

W dyskusji pojawił się także wątek Centralnej Informacji Emerytalnej. Bartosz Marczuk, wiceprezes PFR, powiedział: „Planujemy wdrożyć Centralną Informację Emerytalną (CIE), czyli jedno miejsce, w którym znajdziemy informacje o wszystkich naszych kontach emerytalnych, po to, aby ludzie podejmowali racjonalne decyzje i żeby nastąpiła realna dywersyfikacja. Jak obywatele zobaczą, na co mogą liczyć, to być może zdecydują się oszczędzać dodatkowo, być może przestaną godzić się na pracę na czarno, być może zdecydują się zmienić strategię inwestycyjną, być może zdecydują się na dłuższą pracę”.

„Wyzwania emerytalne współczesnego świata”

Konferencja „Społeczeństwo, gospodarka i finanse w obliczu zmienności rynku i demografii” była jedynym w Polsce wydarzeniem umożliwiającym międzynarodową współpracę i wymianę doświadczeń w zakresie systemów emerytalnych w tak szerokim zakresie. W panelu „Wyzwania emerytalne współczesnego świata” udział wzięli: prof. Gertruda Uścińska, (prezes ZUS, Polska), prof. Inmaculada Dominguez Fabian (Uniwersytet Estremadury, Hiszpania), prof. Maria Mercè Claramunt Bielsa (Uniwersytet w Barcelonie, Hiszpania), dr Seda Peksevim (Pensión Research & Consulting, Turcja), prof. Thomas Post (Uniwersytet Maastricht, Holandia), Dan McLaughlin (Smart, Wielka Brytania) i Jakub Janas (Investment & Pensions Europe, Wielka Brytania). Rozmowa dotyczyła sytuacji demograficznej w różnych krajach.

„Jesteśmy w luksusowej sytuacji w Holandii, ponieważ mamy I i II filar, mamy dodatkowo takie zabezpieczenie przed ubóstwem bez względu na to, czy pracujemy czy nie. Co ważne 90% społeczeństwa ma zabezpieczenia emerytalne  - nie mamy takich problemów, jak większość krajów, nie boimy się, że będziemy głodować na emeryturze z powodu braku środków” – powiedział prof. Thomas Post. 

„Wyniki naszych badań wskazują, że jest wiele analogii w różnych krajach. Badaliśmy średnią długość życia w roku 1990 i 2030. Wynosi ona w wielu miejscach ponad 80 lat. W większości krajów ta wartość będzie się wydłużać. W Hong-Kongu średnia długość życia będzie wynosić ponad 90 lat dla kobiet i 85 dla mężczyzn” – przedstawiła prof. Maria Mercè Claramunt Bielsa.

„W zeszłym roku po raz pierwszy populacja chińska się skurczyła i to są spadki na poziomie setek milionów. Gdy rozmawiamy o demografii to nie ma znaczenia czy mówimy o Chinach czy Słowenii, bo prawie wszystkie kraje mają do czynienia z takimi samymi problemami, o jakich my rozmawiamy dzisiaj” – podsumował Dan McLaughlin.

„W Hiszpanii już 20 lat temu rozmawialiśmy o problemach związanych z ubezpieczeniami społecznymi, jak system jest zrównoważony i czy jest wypłacalny. Hiszpania jest krajem, który ma chyba największy problem, jeśli chodzi o długowieczność. Mamy wysoką stopę zastąpienia, wynoszącą 90%, ale mamy równocześnie problem z wypłacalnością tego systemu. Rok temu, w 2022 r., mieliśmy 9 mln emerytów przy 22 mln pracujących, a w 2050 r. będzie to już 16 mln emerytów przy 28 mln pracujących. Liczba pracowników nie zwiększa się tak, jak liczba emerytów" – wskazała prof. Inmaculada Dominguez Fabian.

„U nas w Turcji osoby w wieku poniżej 45. r.ż. są automatycznie zapisywanie do programów emerytalnych. Mamy hojne dopłaty ze skarbu państwa, natomiast nie są one zapewniane w całym cyklu życia. Dlatego, niestety, ok. 60% osób uprawnionych wycofuje się z tego programu. Mamy składki państwowe, co powoduje duży nacisk na budżet, więc alternatywna polityka nie jest rozwiązaniem. To, czego potrzebujemy na rynkach wschodzących to rozwiązania technologiczne, bo nie ma jednego wyjścia idealnego dla wszystkich, każda zmiana systemowa musi uwzględniać obecną sytuację w danym kraju” – oceniła dr Seda Peksevim. 

„Wykorzystanie ekonomii behawioralnej w kształtowaniu świadomości emerytalnej”.

Rozmowa, w którym udział wzięli: dr Jesús María García Martínez (Uniwersytet w Barcelonie, Hiszpania), prof. José Vila (Uniwersytet w Walencji, Hiszpania), Žiga Vižintin (Słowenia), Roberto Carcache (Portugalia) oraz Robert Zapotoczny (PFR Portal PPK, Polska) nosiła nazwę „Wykorzystanie ekonomii behawioralnej w kształtowaniu świadomości emerytalnej” i dotyczyły m.in. tego, dlaczego ludzie nie oszczędzają na emeryturę.

„Większość osób jest w programach emerytalnych, ale jest to udział pasywny. Ci ludzie potrzebują pewnego popchnięcia w kierunku ważnych decyzji, stąd nasze zainteresowanie ekonomią behawioralną” – podzielił się swoim doświadczeniem Žiga Vižintin.

„Dlaczego mamy problem z oszczędzaniem? Myślę, że to przede wszystkim brak zrozumienia, jak działa system ubezpieczeń. Ludzie mają problem z tym, żeby zrozumieć, jak działa system publicznych ubezpieczeń społecznych. Drugi problem jest natury behawioralnej. Ludzie mają trudność z odkładaniem czegoś dzisiaj, żeby cieszyć się tym za 30-40 lat. Ekonomia behawioralna może nam pomóc w rozwiązaniu tego problemu" – wyjaśnił Jesús María García Martínez. 

„Przeprowadzamy teraz badania dotyczące tego, w jaki sposób podejmują decyzje osoby, które korzystają ze sztucznej inteligencji. Wyjaśnienie, dlaczego podejmujemy jakąś decyzję jest kwestią krytyczną. Mówiliśmy o sposobach komunikacji, przekazie informacji w sprawach dotyczących emerytury, ale najlepszy sposób nie istnieje. Jest zależny od osoby, od chwili i od wielu innych czynników. To, nad czym pracujemy to wykorzystanie sztucznej inteligencji w kontekście ekonomii behawioralnej w taki sposób, żeby zidentyfikować, w którym momencie, kiedy ktoś korzysta np. z aplikacji, najlepiej jest zaprezentować informacje i w jakiej formie, żeby przekonać odbiorcę do zwiększenia swoich oszczędności. Na razie ten wpływ nie jest duży, ale przy obecnym tempie rozwoju technologii wkrótce ten wpływ będzie ogromny” – ocenił José Vila.

„Portugalia ma opóźnienie w stosunku do Polski, bo u nas tylko 2% pracowników ma takie dodatkowe oszczędnościowe plany pracownicze, to daje 16 mln aktywów w zarządzaniu. Żeby uzupełnić braki w systemie ubezpieczeń społecznych rząd wprowadził dobrowolne rachunki oszczędnościowe. Chodziło w nich o to, żeby ludzie oszczędzali dobrowolnie część swojego dochodu. Interesujące jest to, że od 2007 do 2019 r. tylko 9 tys. osób zaczęło to robić. Ludzie u nas nie znają takiego programu, dlatego dla mnie PPK jest wspaniałą inicjatywą ze względu na sposób interakcji obywateli z państwem” – podsumował Roberto Carcache. 

Bardzo dziękujemy firmom i instytucjom, bez których to spotkanie nie doszłoby do skutku: współorganizatorom: Giełdzie Papierów Wartościowych i Fundacji GPW; partnerom: firmie Edenred i LuxMed Ubezpieczenia, portalowi analizy.pl oraz Quercus TFI; patronom honorowym: Ministerstwu Rozwoju i Technologii, Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych oraz Ambasadzie Brytyjskiej, a także patronom medialnym: Gazecie Ubezpieczeniowej, magazynowi Manager oraz portalowi Comparic. 

Transmisja nadal jest dostępna na naszym kanale na YouToube: w języku polskim tutaj, a w angielskim tu. 

Galeria zdjęć z wydarzenia dostępna jest w linku: https://pfrportal.pl/galeria/konferencja-miedzynarodowa-spoleczenstwo-gospodarka-i-finanse-w-obliczu-zmiennosci-rynku-i-demografii-19-04-2023/