Ustawa wprowadzająca program emerytalny oparty na automatycznym zapisie (ang. AE Act¹) w Irlandii przeszła przez wszystkie etapy legislacyjne w Parlamencie i 9 lipca 2024 r. została podpisana przez prezydenta. To kluczowy krok w długim - zapoczątkowanym ponad 20 lat temu - procesie.

Tylko 50% ogółu pracowników w Irlandii posiada jakiekolwiek oszczędności emerytalne poza pierwszym filarem, przy czym irlandzka emerytura z pierwszego filaru jest ustalona na poziomie pozwalającym na uniknięcie ubóstwa, a nie na utrzymanie dotychczasowego standardu życia po przejściu na emeryturę. Pracodawcy nie mają obowiązku tworzenia pracowniczych programów emerytalnych dla swoich pracowników ani wpłacania do nich składek. W rezultacie partycypacja jest wysoka w sektorze publicznym, usługach finansowych, sektorze technologicznym i farmaceutycznym, natomiast bardzo niska w sektorze hotelarskim, handlu detalicznym i rolnictwie.

Irlandia nadal ma wprawdzie stosunkowo młodą populację, ale podobnie jak w przypadku większości krajów europejskich, sytuacja ta ulegnie zmianie w nadchodzących dziesięcioleciach. Starzejące się społeczeństwo bez dodatkowych oszczędności emerytalnych będzie wywierać znaczną presję na pierwszy filar i inne świadczenia państwowe.

Działania rządu

Irlandzki rząd podejmuje w związku z tym szereg działań, aby zapewnić stabilność państwowej emerytury i przygotować się na zmiany demograficzne. Obejmują one zwiększenie składek na ubezpieczenie społeczne i inwestowanie części obecnych nadwyżek budżetowych w fundusz Future Ireland Fund. Program emerytalny oparty na automatycznym zapisie to kolejny środek mający na celu radzenie sobie ze starzeniem się społeczeństwa.

Zasady funkcjonowania programu

Automatyczny zapis dotyczyć ma każdego pracownika w wieku 23 – 60 lat, zarabiającego co najmniej 20 000 EUR rocznie (wszystkie dochody łącznie, niezależnie od formy zatrudnienia). Plan zakłada, że każdy, kto spełnia te kryteria, zostanie zidentyfikowany i zapisany automatycznie do programu emerytalnego, który zostanie utworzony przez nowo powołany organ – Krajowy Urząd ds. Oszczędności Emerytalnych Programu Opartego na Automatycznym Zapisie (ang. National Automatic Enrolment Retirement Savings Authority), odpowiedzialny za administrowanie programem.

Graniczny wiek 23 lat w odniesieniu do objęcia automatycznym zapisem wybrano, gdyż jest to wiek, w którym większość osób w Irlandii kończy edukację i albo zaczyna karierę akademicką przygotowując się do doktoratu (ang.: 3^rd level education) albo rozpoczyna pracę zawodową.
Uzasadnieniem dla nieuwzględniania w automatycznym zapisie osób zarabiających poniżej 20 000 EUR rocznie jest fakt, iż mogłoby to spowodować problemy z ich bieżącą płynnością finansową, a jednocześnie emerytura państwowa zapewni im wystarczający dochód po zakończeniu aktywności zawodowej.

Automatyczny zapis dotyczy pracownika, a nie pracodawcy, co oznacza, że przy zmianie pracy pracownik nie musi ponownie zapisywać się do programu.

Rezygnacja z udziału w programie

Uczestnictwo w programie nie jest obowiązkowe dla pracownika, co oznacza, że każdy będzie mógł zrezygnować. Deklarację rezygnacji można będzie złożyć po 6 miesiącach od wprowadzenia programu przez dwa miesiące (w 7. i 8. miesiącu od dnia automatycznego zapisu). Każdy, kto zrezygnuje, zostanie ponownie automatycznie zapisany 2 lata później, jeśli nadal będzie kwalifikował się do udziału w programie.

Wysokość składek

Wysokość wpłat będzie systematycznie zwiększana i docelowo wyniesie 6% wynagrodzenia (do kwoty 80 000 EUR rocznie) od pracodawcy i 6% od pracownika oraz 2% od państwa po 10 latach od wprowadzenia programu². W pierwszym roku funkcjonowania programu poziom składek będzie wynosił po 1,5% od pracownika i pracodawcy oraz 0,5% od państwa. Co trzy lata składki będą wzrastać odpowiednio o kolejne 1,5% i 0,5%. Jednocześnie, 2% wpłata od państwa zastąpi ulgę podatkową, która obecnie przysługuje pracownikom z tytułu wpłat na programy emerytalne.
Po 6 miesiącach od wzrostu wysokości składki, pracownicy będą mogli złożyć deklarację rezygnacji w 7. i 8. miesiącu. Pracownicy będą mieli również możliwość zawieszenia lub wstrzymania wpłat.

Polityka inwestycyjna i wypłaty z programu

Każdy uczestnik programu będzie mógł wybrać poziom ryzyka inwestycyjnego – niskie, średnie lub wysokie. Osobom, które nie wskażą poziomu ryzyka, zostanie przydzielony domyślny fundusz.

Krajowy Urząd ds. Oszczędności Emerytalnych Programu Opartego na Automatycznym Zapisie zatrudni czterech menadżerów inwestycyjnych, którzy będą zarządzać środkami i inwestować w fundusze. Składki każdego uczestnika będą równomiernie dzielone pomiędzy zarządzających, co oznacza, że każda osoba oszczędzająca w programie będzie miała dokładnie taki sam zwrot z inwestycji. Świadczenia będą wypłacane po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego i przynajmniej początkowo nie będzie możliwości przeniesienia się do lub z programu ani opłacania dodatkowych składek.

Na obecnym etapie nie ma jeszcze zdefiniowanego sposobu wypłaty świadczeń. Z uwagi na fakt, że pierwsi beneficjenci osiągną wiek emerytalny w niedługim czasie, a ich czas akumulacji środków będzie ograniczony, możliwe, że będą mieli wypłacane zryczałtowane świadczenie. W miarę rozwoju programu, w kolejnych latach jego funkcjonowania, możliwe jest opracowanie opcji wypłaty w ramach programu.

Kolejne kroki

Aktualnie przetarg na administrowanie programem jest prawie zakończony, natomiast przetarg na menadżerów inwestycyjnych nie został jeszcze ogłoszony. Administrator będzie musiał zbudować system do zarządzania programem dla ponad 800 000 uczestników. Ponadto, konieczne będzie wprowadzenie zmian w systemach oprogramowania płacowego, które uwzględnią inną formę zachęty podatkowej.

Rząd musi także przeprowadzić szeroko zakrojoną kampanię informacyjną, skierowaną do pracodawców i pracowników, przygotowującą ich do nadchodzących zmian. Wszystko wskazuje zatem na to, że deklarowany przez rząd zamiar wprowadzenia programu emerytalnego opartego na automatycznym zapisie na początku 2025 r. jest bardzo trudny do utrzymania, a w rzeczywistości mało prawdopodobny.

Wprowadzenie programu emerytalnego opartego na automatycznym zapisie cieszy się w Irlandii dużym poparciem politycznym. I choć rozczarowujące jest to, że dotarcie do tego etapu zajęło tak dużo czasu, pocieszające jest to, że coraz bardziej prawdopodobne wydaje się, że w końcu stanie się on częścią irlandzkiego systemu emerytalnego.

______________________

Jerry Moriarty - prezes i członek zarządu IAPF, organizacji reprezentującej oszczędzających na emeryturę w Irlandii. Od 2023r. przewodniczy PensionsEurope oraz Grupie Roboczej ds. Przyszłości Emerytur. Od 2018r. jest członkiem Grupy Interesariuszy ds. PPE Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA). Wcześniej pracował dla irlandzkiego organu regulacyjnego, Pensions Authority, Sun Life Financial of Canada w UK i Irish Life w Dublinie. W 2014r. został wybrany Irlandzką Osobowością Emerytalną Roku, a w 2016r. został uznany przez Pensions Insight za jedną z 50 najlepszych osób w dziedzinie emerytur.
 

¹ Automatic Enrolment Retirement Savings System Act 2024 https://www.oireachtas.ie
² Automatyczny zapis będzie wprowadzany w Irlandii w latach 2025-2034. Celem stopniowego zwiększania wysokości składek jest umożliwienie pracownikom i pracodawcom adaptacji do zwiększonych wydatków. Więcej na: https://www.gov.ie