Belgijski system emerytalny opiera się głównie na systemie repartycyjnym, z niewielkim udziałem emerytur pracowniczych. Ma on wysoki wskaźnik pokrycia, ale niskie składki wpływają na jego stopę zastąpienia. Systemy o zdefiniowanej składce są hybrydowe, ponieważ obejmują prawną gwarancję minimalnego zwrotu, opartą na stopach belgijskich obligacji.
 

Podobnie jak wiele krajów europejskich, Belgia stoi w obliczu zmian demograficznych, w tym w szczególności wyzwań dotyczących starzejącego się społeczeństwa. Oparty na trzech filarach model zabezpieczenia emerytalnego w rzeczywistości jest w dużej mierze zależny od poziomu ustawowej emerytury z uwagi na stopy zastąpienia. Poniżej przedstawiono wybrane, kluczowe elementy systemu, wraz z komentarzem na temat jego funkcjonowania.

Stopy zastąpienia i koszty

Publiczny filar belgijskiego systemu emerytalnego (emerytury ustawowe) oparty jest na modelu repartycyjnym (repartitiesysteem) i ma na celu zapobieganie ubóstwu osób starszych. Nie oferuje on jednak pełnej stopy zastąpienia dochodu po przejściu na emeryturę¹. Poziom świadczeń opiera się na długości i rodzaju zatrudnienia, sytuacji rodzinnej i dochodach w trakcie aktywności zawodowej (wysokości opłacanych składek). Jednocześnie, gwarantuje on świadczenie minimalne indeksowane o wskaźnik cen konsumpcyjnych (inflację), zapewniając, że emerytury nie spadną poniżej określonego progu. W porównaniu z krajami, w których istotna część świadczeń emerytalnych pochodzi z oszczędności odkładanych w ramach pracowniczych programów emerytalnych, koszty belgijskich emerytur ustawowych są wysokie, przy czym eksperci szacują ich znaczny wzrost w przyszłości.²

Pracownicze programy emerytalne: wskaźnik pokrycia i aktywa

Pracownicze programy emerytalne (filar uzupełniający) obejmują około 80% pracowników i osób samozatrudnionych. Jednak kapitał zgromadzony w tych programach jest stosunkowo niski ze względu na niski poziom składek. I tak:

• średni zgromadzony kapitał dla osób w wieku okołoemerytalnym (55-64 lata) to 58 635 EUR (134 295,29 PLN³), co odpowiada miesięcznemu świadczeniu w wysokości około 155 EUR⁴ (726,94 PLN³);
• mediana zgromadzonego kapitału dla tej samej grupy wiekowej: 10 012 EUR (46 955,28 PLN³).
   

Niski poziom oszczędności w pracowniczych programach emerytalnych wynika m.in. z faktu, że zaledwie 24% uczestników odkłada 3% lub więcej swojego rocznego dochodu. Ponadto, programy emerytalne konkurują z innymi formami zachęt podatkowych i benefitów pracowniczych, jak np. samochód służbowy.

Próby zwiększenia powszechności emerytur pracowniczych

Belgijski rząd podjął działania zmierzające do zwiększenia powszechności emerytur pracowniczych, zwiększając solidarność  i rozszerzając ich zasięg poza pracowników o wysokich dochodach. Proces ten obejmował zmiany legislacyjne i strukturalne. Należy tu przede wszystkim wymienić dwa akty prawne:

• ustawę Colla (Wet Colla, 1995) – pierwszą istotną regulację dotyczącą pracowniczych planów emerytalnych, mającą na celu systematyczną organizację emerytur pracowniczych;
• ustawę o emeryturach uzupełniających (Wet op de Aanvullende Pensioenen (WAP), 2003) - ustawa ta rozszerzyła regulacje o sektorowe plany emerytalne, zapewniając szerszy zakres i ustanawiając podstawy dla obecnego kształtu emerytur pracowniczych. Wprowadzono minimalne gwarancje zwrotu dla planów o zdefiniowanej składce (DC) w celu ograniczenia ryzyka, w szczególności zapewniając, że plany o zdefiniowanej składce pokrywają co najmniej stopę inflacji.
   

Regulacje prawne dot. programów o zdefiniowanej składce

Programy oszczędnościowe o zdefiniowanej składce (DC) w Belgii są regulowane w celu zapewnienia minimalnej gwarancji zwrotu, co jest wyjątkowe w porównaniu z typowymi programami DC w innych krajach. Ustawa o emeryturach uzupełniających (WAP) określa podstawowe zasady działania DC. I tak:

• minimalna gwarancja zwrotu dla planów DC została początkowo ustalona na poziomie 3,25% dla składek pracodawców i 3,75% dla składek pracowników. W 2015 roku została ona zmieniona na minimum 1,75% i maksimum 3,75%, skorygowane w oparciu o rentowność 10-letnich belgijskich obligacji skarbowych;
• składki są wpłacane na indywidualne konta, a organizator (zwykle pracodawca) jest odpowiedzialny za zapewnienie minimalnego gwarantowanego zwrotu w momencie przejścia na emeryturę lub rezygnacji z programu;
• system wyklucza plany DC bez gwarantowanego zwrotu, co sprawia, że wszystkie plany DC w Belgii są hybrydowe.
   

Regulacje prawne dot. planów DC mają na celu nadanie im cech zabezpieczenia społecznego, zapewniając uczestnikom bezpieczeństwo finansowe pomimo wahań rynkowych.

Kluczowe wnioski

• Stopy zastąpienia: publiczny filar belgijskiego systemu emerytalnego (emerytury ustawowe) zapobiega ubóstwu osób starszych, dzięki gwarantowanym minimalnym dochodom indeksowanym o stopę inflacji.
• Koszty: szacuje się, że wydatki na emerytury ustawowe znacznie wzrosną, osiągając 16,7% PKB do 2100 roku.
• Wskaźnik pokrycia i AuM: pracownicze programy emerytalne obejmują około 80% pracowników, ale akumulacja kapitału jest niska ze względu na niskie stawki składek.
• Regulacje prawne dot. planów DC: plany emerytalne DC w Belgii mają gwarancję minimalnego zwrotu, co czyni je hybrydą pomiędzy programami DC i DB.

Artykuł powstał w oparciu o pracę doktorską Jorika van Zandena.

______________________

Jorik van Zanden – współzałożyciel Jasper Forum, globalnej grupy dyskusyjnej skupiającej się na oszczędzaniu w miejscu pracy i finansowaniu emerytur. Jest konsultantem w AF Advisors w Rotterdamie i kończy doktorat na temat międzynarodowych emerytur na Uniwersytecie w Utrechcie. Często publikuje artykuły na temat globalnych finansów emerytalnych i prawodawstwa europejskiego.

1. FSMA, https://www.fsma.be
2. Komisja Europejska, Sprawozdanie na temat adekwatności emerytur, 2012 r.
3. 1 EUR = 4,6899 PLN, NBP.pl, Tabela nr 252/A/NBP/2022 z 30 grudnia 2022 r.
4. FSMA, Drugi filar emerytalny w centrum uwagi, 2022, s. 12.