Zmiany demograficzne, starzenie się społeczeństwa, liczne zmiany w przepisach emerytalnych oraz w prawie wynikające z rozbicia, a następnie z połączenia Niemiec, to tylko część z wyzwań, z jakimi mierzy się niemiecki rynek emerytalny.

Średnia emerytura wynosiła w połowie 2023 roku 1 543 EUR^I (przy co najmniej 45-letnim stażu pracy), przy czym wartość świadczenia była i jest inna nie tylko w odniesieniu do kobiet i mężczyzn, ale także w odniesieniu do byłych terenów RFN i NRD, gdyż w każdym z państw system zabezpieczenia finansowego na czas po zakończeniu aktywności zawodowej był nieco inaczej skonstruowany. Pomimo że przepisy zostały ujednolicone po zjednoczeniu Niemiec, czyli po 1 stycznia 1991 roku, stare regulacje mają nadal wpływ na sposób, w jaki wyliczana jest emerytura.

System emerytalny w Niemczech opiera się na trzech filarach – pierwszym, czyli publicznym, drugim, czyli tzw. emeryturze zakładowej (fundusze emerytalne współfinansowane przez pracodawców, gdzie mają zastosowanie ulgi podatkowe zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika) oraz w trzecim – prywatnych funduszach emerytalnych. 

WAŻNE: w przypadku Polaków, którzy chcą pobierać świadczenie w Niemczech, istotny jest moment zamieszkania w Niemczech:
1) osoby, które zamieszkały na stałe w Niemczech do końca 1990 roku podlegają polsko-niemieckiemu porozumieniu w sprawie ubezpieczenia społecznego z 9 października 1975 roku, na mocy którego tylko jedno państwo zobowiązuje się do wypłacania świadczenia, a emerytura jest wypłacana na podstawie wszystkich opłaconych na terenie Polski oraz Niemiec składek;
2) osoby, które zamieszkały w Niemczech po 1 stycznia 1991 roku obowiązuje prawo emerytalne Unii Europejskiej, co oznacza, że osoba ubezpieczona występuje o świadczenie emerytalne tylko w jednym z krajów, np. w Niemczech, wówczas drugi ubezpieczyciel – w tym wypadku ZUS przekazuje polską emeryturę do Niemiec, a niemiecki urząd wypłaca połączone świadczenie ubezpieczonemu;
3) aby otrzymać świadczenia z obu krajów należy spełnić warunki niezbędne do przejścia na emeryturę w ww. kraju, m.in. osiągnąć ustawowy wiek emerytalny i wymagany staż pracy (uwaga: wymagania te są inne w Polsce i w Niemczech).

Pomimo różnych możliwości oszczędzania na jesień życia podstawowym źródłem dochodów niemieckich emerytów są świadczenia wypłacane z publicznego systemu emerytalnego (niem. Regelaltersrente), do którego każda osoba zatrudniona w Niemczech odprowadza składki w czasie całej kariery zawodowej (ustawowe ubezpieczenie emerytalne). Jeśli chodzi o osoby samozatrudnione to część zawodów jest objęta obowiązkiem ustawowym, np. artyści i pedagodzy. Natomiast w przypadku pozostałych samozatrudnionych, aby dołączyć do systemu, czyli zostać objętym ubezpieczeniem emerytalno-rentowym, należy złożyć wniosek do Deutsche Rentenversicherung (obecnie większość samozatrudnionych, np. przedsiębiorcy, prawnicy czy lekarze ubezpiecza się z reguły prywatnie). 

Warunki przejścia na emeryturę w Niemczech:

1) osiągnięcie ustawowego wieku emerytalnego, równego dla kobiet i mężczyzn, tj. 65 lat i 11 mies. w 2024 roku (wiek emerytalny w Niemczech jest sukcesywnie podnoszony od 2012 roku do docelowych 67 lat w roku 2029); 
2) Wartezeit^II (niem. czas oczekiwania) – minimalny okres ubezpieczenia dla ustawowego ubezpieczenia emerytalnego; w zależności od rodzaju emerytury, okres oczekiwania na prawo do emerytury liczony w miesiącach wynosi 5 lat i uprawnia do tzw. podstawowej emerytury  (lub w razie orzeczenia niezdolności do pracy, do renty); Wartezeit do emerytury dla długotrwale ubezpieczonych wynosi 35 lat  (25 lat dla np. górników);
3) W praktyce oznacza to, że należy opłacać minimalne (lub wyższe) składki na ubezpieczenie społeczne przez co najmniej 5 lat (w przypadku osób, które osiedliły się w Niemczech po 1 stycznia 1991 roku, brane są także pod uwagę lata pracy w innych krajach Unii Europejskiej, w Islandii, w Liechtensteinie, Norwegii i Szwajcarii; jeśli dana osoba pracowała i opłacała składki co najmniej 4 lata w jednym z wymienionych krajów, wystarczy opłacać składki w Niemczech przez 12 miesięcy). Należy jednak pamiętać, że wartość średniej emerytury podstawowej jest znacznie mniejsza od wartości emerytury dla osób długotrwale oszczędzających i w 2022 roku, według danych Statistikportal der Rentenversicherung, wyniosła 737 EUR, podczas gdy średnia emerytura dla długotrwale oszczędzających – 1 507,27 EUR.

Wysokość emerytury w Niemczech

W Niemczech nie ma tzw. minimalnej emerytury, co oznacza, że wysokość świadczenia zależy m.in. od ilości środków zgromadzonych na koncie emerytalnym. Zatem im dłużej ubezpieczony odprowadza składki i im wyższa jest ich kwota, tym większe świadczenie emerytalne otrzyma w przyszłości.

Co wpływa na wysokość emerytury:

• wysokość składek na emeryturę (im wyższe składki, tym wyższa emerytura); 

• staż pracy w Niemczech (w przypadku pracy w różnych krajach, zastosowanie mają przepisy porozumienia z 1975 roku lub prawo emerytalne UE); 

• współczynnik momentu przejścia na emeryturę (przy przejściu na emeryturę zg. z ustawowym wiekiem emerytalnym współczynnik wynosi 1, przy wcześniejszym przejściu na emeryturę za każdy brakujący miesiąc do wieku ustawowego jest on zmniejszany o 0,3%; analogicznie – przy przejściu na emeryturę później niż po osiągnięciu wieku emerytalnego, jego wartość jest zwiększana za każdy dodatkowy miesiąc);

• Entgeltpunkte^V, czyli punkty emerytalne (punkty są liczone od wysokości opłaconych składek w ciągu roku, 1 punkt otrzymuje się za opłacenie składek liczonych od wysokości średniego rocznego wynagrodzenia wszystkich ubezpieczonych; jeśli ubezpieczony odprowadzi składki od wyższej kwoty, otrzyma większą liczbę punków, maksymalnie 2 punkty na rok);  

• Rentenwert^VI, czyli współczynnik wartości emerytury – wartość indywidualnej emerytury ustalona na podstawie zgromadzonych Entgeltpunkte za pomocą formuły emerytalnej. Aktualna wartość emerytury jest określona ustawowo w § 68 szóstej księgi niemieckiego kodeksu socjalnego (SGB VI) i wynosi 37,60 EUR (aktualizacja: 1 lipca 2023 roku). Zgodnie z § 65 współczynnik ten jest aktualizowany corocznie 1 lipca; 

• Rentenartfaktor^VII, czyli współczynnik rodzaju emerytury (np. emerytura pełna lub częściowa, renta z tytułu ograniczenia możliwości wykonywania pracy, a więc renta w polskim rozumieniu tego słowa).

Grundrentenzuschlag^VIII (dodatek do emerytury podstawowej)

Na mocy Ustawy z 2020 roku, z dniem 1 stycznia 2021 roku w Niemczech wprowadzono Grundrentenzuschlag, czyli dodatkowe świadczenie przysługujące emerytom, którzy otrzymują bardzo niskie emerytury (poniżej 975 EUR po 40 latach pracy lub mniej niż 1 100 EUR po 45 latach pracy). Dodatek przyznawany jest tym, którzy mają co najmniej 33 lata składkowe, przy czym dochody muszą wynosić średnio mniej niż 80% średnich zarobków wszystkich ubezpieczonych w Niemczech przez cały okres ubezpieczenia. Wysokość Grundrentenzuschlag może wahać się od 75 do 405 EUR miesięcznie i zależy od przeciętnych miesięcznych dochodów gospodarstwa, które nie mogą przekraczać 1 250 EUR w przypadku osób samotnych i 1 950 EUR dla małżeństw (górny limit przyznania emerytury podstawowej to odpowiednio 1 600 EUR i 2 300 EUR – osoby uzyskujące dochody w przedziale pomiędzy otrzymają 60% Grundrentenzuschlag). 

Grundsicherung^IX (podstawowe wsparcie dochodu)

Osoby, które otrzymują bardzo niskie emerytury, ale nie przysługuje im Grundrentenzuschlag, mogą ubiegać się o Grundsicherung, czyli świadczenie państwowe, które ma zapewnić utrzymanie osobom starszym lub trwale niezdolnym do podjęcia pracy zarobkowej. O dodatkowe świadczenie dla osób starszych lub całkowicie niezdolnych do pracy mogą ubiegać się osoby, które osiągnęły pełny wiek emerytalny (osoby niepełnosprawne po ukończeniu 18 r.ż.), a ich miesięczny dochód nie przekracza 1 015 EUR miesięcznie. Dodatek może być wykorzystany na: niezbędne koszty utrzymania, na zakwaterowanie i ogrzewanie, składki na ubezpieczenie zdrowotne i na opiekę długoterminową, składki emerytalne, dodatkowe potrzeby niektórych grup osób i pomoc w szczególnych przypadkach. Więcej na temat Grundsicherung można znaleźć tu.

Informacja na temat przyszłych emerytur

• Renteninformation^X – informacja emerytalna, która przedstawia aktualną wartość przysługującej danej osobie emerytury i którą każdy rezydent Niemiec, odprowadzający składki na ubezpieczenie społeczne w Niemczech, otrzymuje co roku po ukończeniu 27. roku życia; 
• Rentenauskunft^XI  – indywidualny wyciąg emerytalny, który każdy rezydent Niemiec, odprowadzający składki na ubezpieczenie społeczne w Niemczech, otrzymuje co trzy lata po ukończeniu 55. roku życia;
• Digitale Rentenübersicht^XII  – w 2023 roku uruchomiono cyfrową platformę emerytalną, gdzie każda osoba, która odprowadza składki na ubezpieczenie społeczne w Niemczech może w dowolnym momencie sprawdzić stan swoich oszczędności emerytalnych i oszacować przyszłą emeryturę. 

WAŻNE: po przyznaniu świadczenia emerytalnego w Niemczech, aby pobierać emeryturę w tym kraju, należy wskazać Niemcy jako kraj rezydencji, mieszkać na terenie Niemiec co najmniej pół roku (stały adres) i rozliczać się tam podatkowo. 

Dodatkowe formy zabezpieczenia emerytalnego w Niemczech

Riester-Rente^XIII – wprowadzony w 2001 roku plan długoterminowego oszczędzania, subsydiowanym przez państwo, z dodatkowymi ulgami podatkowymi i dotacjami. Rozwiązanie początkowo cieszyło się dużym zainteresowaniem, otwarto ponad 16 milionów umów, jednak od lat sprzedaż stoi w miejscu, co oznacza konieczność wprowadzenia zmian w programie lub wręcz jego zreformowania.

Prywatne plany emerytalne – w Niemczech funkcjonują także prywatne plany emerytalne, do których każda osoba mieszkająca i pracująca w Niemczech może dobrowolnie odprowadzać składki, z celem dodatkowego zabezpieczenia na czas po zakończeniu aktywności zawodowej.

Więcej na temat emerytur w Niemczech znajdą Państwo tu.

Autor: Marta Paleczna

^IŚrednia emerytura w Niemczech w 2023 roku, wyniosła według Ministerstwa Pracy Niemiec 1 543 EUR po co najmniej 45 latach ubezpieczenia; więcej: https://www.tagesschau.de/inland/rente-linke-kritik-100.html#:~:text=Die%20durchschnittliche%20Altersrente%20nach%20mindestens,Bundesregierung%20bei%201543%20Euro%20monatlich 
^IISzczegółowe informacje na temat Wartezeit: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Muttertexte/04_leistungen/01_rente/mindestversicherungszeit.html
^IIIW 2022 roku, wdług danych Statistikportal der Rentenversicherung, średnia emerytura podstawowa wyniosła 737 EUR, podczas gdy średnia emerytura dla długotrwale oszczędzających – 1 507,27 EUR; https://statistik-rente.de/SASWebReportStudio/openRVUrl.do?rsRID=SBIP%3A%2F%2FMETASERVER%2F20_SY0520%2F10_BI_Extern%2F10_Global%2F20_Rentengeschehen%2F20_Berichte%2FSK90_RTBN_GES1_2010_RP_E.srx%28Report%29 
^IVEmerytura dla osób z długim okresem ubezpieczeniowym: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/PL/Leistungen/leistungen_node.html
^VDodatkowe informacje na temat Entgeltpunkte: https://www.bmas.de/DE/Soziales/Rente-und-Altersvorsorge/Rentenlexikon/E/entgeltpunkte.html
^VIAktualny współczynnik Rentenwert: https://www.bmas.de/DE/Soziales/Rente-und-Altersvorsorge/Rentenlexikon/A/aktueller-rentenwert.html; współczynnik jest rewaloryzowany co roku, 1 lipca. 
^VIIWspółczynniki rodzaju emerytury: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/SharedDocs/Glossareintraege/DE/R/rentenartfaktor.html
^VIIIWięcej na temat dodatku do emerytury podstawowej Grundrentenzuschlag: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Rente/Grundrente/grundrente.html oraz https://www.bmas.de/DE/Soziales/Rente-und-Altersvorsorge/Leistungen-Gesetzliche-Rentenversicherung/Grundrente/grundrente.html 
^IXWięcej na temat dodatku dla osób starszych lub niepełnosprawnych o bardzo niskich dochodach Grundsicherung: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Rente/In-der-Rente/Grundsicherung/grundsicherung_node.html 
^XWięcej na temat Renteninformation: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Rente/Allgemeine-Informationen/Meine-Post-von-der-Rente/Meine_Post_von_der_Rente.html
^XIWięcej na temat Rentenauskunft: https://www.deutsche-rentenversicherung.de/DRV/DE/Rente/Allgemeine-Informationen/Meine-Post-von-der-Rente/Meine_Post_von_der_Rente.html
^XIIWięcej na temat niemieckiej platformy emerytalnej (w tym logowanie do systemu): https://www.rentenuebersicht.de/SharedDocs/Videos/DE/Image_Film.html
^XIIIWięcej na temat Riester-Rente: https://riester.deutsche-rentenversicherung.de/DE/Home/home_node.html