Norwegia jest krajem, który na pierwszym miejscu stawia dobrostan swoich mieszkańców w każdym wieku, zarówno dzieci, młodzieży, osób pracujących, jak i tych, którzy zakończyli już aktywność zawodową. Obywatele Norwegii oraz każda osoba mieszkająca i pracująca w Norwegii jest objęta ubezpieczeniem w ramach Narodowego Systemu Ubezpieczeń Społecznych (folketrygden), co uprawnia ją do świadczeń medycznych oraz do pobierania w przyszłości świadczeń emerytalnych. 

Norweski system emerytalny jest jednym z najlepszych na świecie (7. miejsce w rankingu Mercer za 2022 rok). Składki emerytalne pobierane są automatycznie od pierwszej zarobionej korony. Dla osób urodzonych po 1 stycznia 1963 roku wynoszą one 18,1% rocznych dochodów. W przypadku osób urodzonych przed 1954 rokiem, przy wyliczaniu wartości świadczenia, pod uwagę brane jest 20 lat, w ciągu których emeryt zarabiał najlepiej, natomiast osoby urodzone w latach 1954-1962 obowiązuje system mieszany.

Wiek emerytalny w Norwegii jest równy dla kobiet i mężczyzn i wynosi obecnie 67 lat, przy czym można przejść na wcześniejszą emeryturę już 5 lat wcześniej, czyli w wieku 62 lat pod warunkiem przepracowania 40 lat. Jeśli okres odprowadzania składek jest krótszy, świadczenie emerytalne zostanie odpowiednio obniżone. 

System emerytalny w Norwegii składa się z następujących elementów:

• emerytura z Narodowego Systemu Ubezpieczeń Społecznych (folketrygden) – odpowiednik polskiego ZUS / KRUS,
• pracownicze programy emerytalne (tjenestepensjon), czyli odpowiednik polskiego PPE i PPK, 
• Avtalefestet pensjon (AFP), czyli wcześniejsze emerytury,
• dobrowolne prywatne oszczędności emerytalne.

Emerytura z Narodowego Systemu Ubezpieczeń Społecznych (folketrygden)

Emerytura z Narodowego Systemu Ubezpieczeń Społecznych (folketrygden), to podstawowe świadczenie emerytalne. Jest ono obliczane na podstawie tzw. lat członkowskich (trygdetid), czyli okresów odprowadzania składek –  zamieszkania i/lub pracy w Norwegii. Liczy się je od dnia ukończenia 16. r.ż. do ukończenia 66 lat. Zalicza się także lata kalendarzowe, z uzyskanymi tzw. punktami emerytalnymi (pensjonspoeng) po ukończeniu 66. roku życia. Prawo do emerytury przysługuje osobom, które odprowadzały składki emerytalne przez minimum 5 lat (trygdetid). Na uwagę zasługuje jednak fakt, że po przepracowaniu jednego roku w Norwegii, okres ten można połączyć z okresami członkowskimi w innych krajach EOG (kraje UE oraz Islandia, Liechtenstein i Norwegia) oraz Szwajcaria.

Przy ustalaniu wysokości świadczenia emerytalnego brane są pod uwagę następujące czynniki: 

• liczba lat członkowskich w folkentrygden, w tym przez jaki czas i w jakiej wysokości opłacane były składki poza Norwegią, 
• wysokość indywidualnych zarobków,
• rok urodzenia (różne sposoby naliczania świadczeń emerytalnych),
• stan cywilny (wysokość świadczenia jest zależna od faktu, czy ktoś pozostaje w związku czy nie),
• posiadanie lub nie III filaru emerytalnego.

Jeśli osoba ubiegająca się o emeryturę w Norwegii nie zgromadziła w ciągu życia wystarczających środków, aby wieść godne życie na emeryturze, może ubiegać się o tzw. minimalną emeryturę (minimum pensjonsnivå), która jest formą wsparcia finansowego oferowanego osobom w wieku emerytalnym. Warto zaznaczyć, że minimalny poziom emerytury nie zastępuje podstawowej emerytury, ale może stanowić dodatkowe wsparcie. Aby zakwalifikować się do programu minimalnego poziomu emerytury, konieczne jest spełnienie kilku kryteriów, w tym liczby lat członkowskich w Narodowym Systemie Ubezpieczeń Społecznych (minimum 5) oraz poziomu dochodu w okresie składkowym. 

Pracownicze programy emerytalne (tjenestepensjon)

Drugi filar emerytalny stanowią w Norwegii pracownicze programy emerytalne (obligatorisk tjenestepensjon – OTP). Składkę na OTP muszą płacić wszystkie firmy, które łącznie zatrudniają pracowników na co najmniej 75% etatu (oznacza to, że pracodawca, który zatrudnia np. 2 osoby na 0,5 etatu też jest zobowiązany do opłacania składek na OTP). Składki są opłacane za pracowników, którzy ukończyli 20 lat i pracują w wymiarze co najmniej 1/5 etatu. Wysokość składki na OTP to minimum 2%, dla wszystkich grup wynagrodzeń. 

Od 1 stycznia 2022 roku, składki na OTP są odprowadzanie niezależnie od poziomu wynagrodzenia pracowników. Według wcześniejszych przepisów, członkami tjenestepensjon mogły być tylko osoby których roczne wynagrodzenie przekraczało kwotę 1G*. Oznacza to, że w przeciwieństwie do polskiego PPK, osoby najmniej zarabiające nie mogły korzystać z emerytur współfinansowanych przez pracodawcę.

Nav (Norweski Urząd Pracy i Pomocy Społecznej) zaleca sprawdzenie na stronie norskpensjon.no bądź w banku lub firmie ubezpieczeniowej, w której odprowadzane są składki, czy firmy faktycznie je odprowadzają. 

*G to kwota bazowa na podstawie której naliczane są wszystkie świadczenia socjalne i emerytury w Norwegii; kwota ta jest aktualizowana co roku 1 maja i obecnie wynosi 118 620 kr = 47 258,21 zł (kurs NPB nr 195/A/NBP/2023 z dnia 2023-10-09, 1 kr = 0,3984 zł) 

Avtalefestet pensjon (AFP), czyli wcześniejsze emerytury 

Program AFP to rozwiązanie, w ramach którego pracownicy mogą skorzystać z wcześniejszego przejścia na emeryturę po ukończeniu 62. roku życia. AFP może być pobierana do osiągnięcia pełnego wieku emerytalnego, tj. do ukończenia 67 lat. Jest to alternatywa dla tradycyjnej emerytury (folketrygden). Od 2011 roku uprawnienia do pobierania AFP mają zarówno pracownicy sektora publicznego, jak i prywatnego (wcześniej rozwiązanie było dostępne tylko dla pracowników sektora publicznego). 

Emeryturę AFP w Norwegii mogą otrzymać osoby, które spełnią następujące warunki:

• są objęte umową zbiorową, która obejmuje emeryturę kontraktową AFP,
• ukończyły 62 lata,
• spełniają warunki określone w Fellesordning dla AFP, dotyczące zatrudnienia, zasiłku chorobowego, zwolnienia z pracy, dochodów z działalności gospodarczej itp.,
• są aktywnymi pracownikami do czasu ubiegania się o AFP,
• pobierają co najmniej 20% folketrygden przez co najmniej jeden miesiąc przed rozpoczęciem emerytury kontraktowej AFP w sektorze publicznym lub prywatnym,
• nie otrzymywały wcześniej prywatnej lub publicznej emerytury AFP.

Wysokość emerytury zależy od zgromadzonych praw emerytalnych i momentu rozpoczęcia pobierania. Emerytura jest dożywotnia i może być łączona z dochodem z pracy. Aplikować można online, ale ważne jest złożenie wniosku przed opuszczeniem pracy. Nie można jej łączyć z rentą inwalidzką, a w niektórych przypadkach z rentą rodziną. Emeryturę można pobierać także za granicą, ale trzeba sprawdzić, czy można wtedy otrzymywać emeryturę w danym kraju. Emerytura AFP nie podlega też przepisom dotyczącym opieki zdrowotnej w ramach EOG.

Dobrowolne prywatne oszczędności emerytalne

Każda osoba mieszkająca w Norwegii może wykupić program dobrowolnych oszczędności emerytalnych w banku lub innej instytucji finansowej. Wysokość wpłat, okres składkowy oraz późniejszy okres i sposób wypłaty zależą od warunków zawartych w indywidualnej umowie z instytucją finansową. 

Norweska emerytura w Polsce

Podobnie jak w przypadku innych krajów europejskich, można pobierać w Polsce emeryturę, na którą składki były odprowadzane w Norwegii. Jednak w takiej sytuacji, przed wyjazdem należy to zgłosić do Nav (Norweski Urząd Pracy i Pomocy Społecznej) oraz do Folkeregisteret (Urząd Ewidencji Ludności). Bez zgłoszenia tzw. meld flytting, wymiar świadczenia może zostać obniżony lub można dostać odmowę wypłaty świadczenia. 

Więcej informacji:
https://www.nav.no
PAG2021-country-profile-Norway.pdf (oecd.org)

Autor: Marta Paleczna