Szwedzki system emerytalny jest jednym z najlepszych na świecie, od lat plasuje się w pierwszej dziesiątce systemów emerytalnych. Jest określany jako sprawiedliwy i efektywny, ale – podobnie jak w przypadku innych krajów rozwiniętych – Szwecja także stoi przed wyzwaniami demograficznymi związanymi ze starzeniem się społeczeństwa i wydłużaniem życia.

System emerytalny oparty na trzech filarach

Podobnie jak w innych krajach europejskich, system emerytalny w Szwecji jest oparty na trzech filarach: 

• podstawowej emeryturze wypłacanej przez państwo, czyli przez Pensionsmyndigheten (odpowiednik polskiego ZUS-u), na którą składa się emerytura oraz dodatki emerytalne; 
• emeryturze pracowniczej wypłacanej przez pracodawcę (podobne rozwiązanie do polskiego PPK i PPE); 
• indywidualnych oszczędnościach emerytalnych.  

Emerytury wypłacane przez państwo

Wysokość emerytur podstawowych w Szwecji zależy od środków zgromadzonych na kontach emerytalnych przez cały okres aktywności zawodowej. Do tych środków doliczany jest dodatek za każdy rok z czterech pierwszych lat życia dziecka (niezależnie czy dana osoba przebywała w tym czasie na urlopie rodzicielskim czy nie i jak długo) oraz za każdy rok odbytej służby wojskowej. Ponadto, dodatek przysługuje osobom o ograniczonej zdolności do pracy i osobom bezrobotnym. Jeśli emerytura wypłacana przez państwo jest bardzo niska, uczestnik systemu może także otrzymać dodatek mieszkaniowy i tzw. zasiłek dla osób starszych.

Emerytura wypłacana przez państwo składa się z trzech elementów:

• emerytura oparta na dochodzie (Income pension) – podstawowa składka emerytalna w Szwecji wynosi 16% dochodu rocznego (dotyczy to osób zatrudnionych, prowadzących działalność gospodarczą oraz pobierających zasiłki: rodzicielski, dla bezrobotnych i aktywizacyjny). Pieniądze pochodzące ze składek są relokowane i wypłacane na bieżąco obecnym emerytom. Po przejściu na emeryturę, świadczenie wypłacane osobie uprawnionej, która opłacała składki będzie wypłacane ze składek osób pracujących w czasie jej emerytury.  
• emerytura składkowa (Premium pension) – co roku 2,5% wynagrodzenia przeznaczane jest na tzw. emeryturę składkową. Pieniądze te stanowią własność uczestnika systemu i są inwestowane za pośrednictwem Szwedzkiej Agencji Emerytalnej (Pensionsmyndigheten). Uczestnik programu może wybrać, w co i jak są inwestowane jego składki (dostępnych jest ponad 800 funduszy, z których uczestnik musi wybrać 5) – jeśli tego nie zrobi, jego składki są inwestowane w funduszu domyślnym, który nie zawsze może odpowiadać preferencjom uczestnika i jego skłonności do ryzyka. Szacuje się, że emerytury składkowe będą wynosiły 20% wypłacanych emerytur już w 2023 roku.  
• emerytura gwarantowana – podstawowe świadczenie emerytalne dla osób, które w ciągu swojego życia miały niewielkie dochody lub nie miały ich wcale. Jest ono uzależnione od różnych czynników, w tym wysokości przysługującej emerytury opartej na dochodzie i długości okresu zamieszkania w Szwecji. 

Co istotne, w przypadku śmierci uczestnika systemu, członkowie najbliższej rodziny mogą wystąpić o rentę rodzinną po zmarłym z tytułu utraty dochodów. 

Emerytura pracownicza

Większość pracodawców w Szwecji, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym, opłaca pracownikom składki w programie emerytalnym oferowanym przez jedno z towarzystw emerytalnych. Rozwiązanie to nie jest obowiązkowe dla pracodawców (podobnie jak w przypadku polskiego PPE), więc przed podpisaniem umowy o pracę warto sprawdzić, czy dany pracodawca opłaca składki w takim programie. Dodatkową zaletą uczestnictwa jest ubezpieczenie zdrowotne, w tym świadczenie chorobowe oraz wypłata renty dla członka najbliższej rodziny w przypadku śmierci uczestnika programu. 

Emerytury opłacane przez pracodawcę wypłacane są przez towarzystwo emerytalne, z którym pracodawca zawarł umowę.  Z reguły odbywa się to po ukończeniu 65 r.ż. przez pracownika. Świadczenia wypłacane są przez okres 5, 10, 15 lub 20 lat – decyzję o długości wypłacania świadczenia podejmuje uczestnik programu na kilka miesięcy przez rozpoczęciem pobierania świadczenia. Pracownik może wystąpić o wcześniejszą wypłatę świadczenia – w takiej sytuacji uczestnik programu musi się zwrócić z taką prośbą indywidualnie do towarzystwa emerytalnego. 

Jeśli uczestnik programu zmieniał pracę w trakcie kariery zawodowej i w związku z tym był uczestnikiem kilku programów emerytalnych w różnych towarzystwach emerytalnych, to będzie otrzymywał emeryturę od kilku towarzystw.

Indywidualne oszczędności emerytalne

Podobnie jak w Polsce, w Szwecji można oszczędzać na emeryturę indywidualnie w ramach dostępnych produktów emerytalnych. Inną opcją jest oszczędzanie na tzw. inwestycyjnym koncie oszczędnościowym (ISK).

Wiek emerytalny w Szwecji

W Szwecji obowiązuje pojęcie „prawa do emerytury” oraz „prawa do pracy”, co oznacza, że emeryturę można zacząć pobierać od miesiąca, w którym uczestnik ukończył 63. rok życia. Jednocześnie tzw. prawo do pracy definiuje moment, kiedy z założenia powinno się zakończyć aktywność zawodową, tj. wiek 69 lat. Jednak po uzgodnieniu z pracodawcą, można pracować dłużej. Nawet pobierając świadczenie emerytalne, można dalej pracować.

Wiek „prawa do emerytury” oraz „prawa do pracy” jest sukcesywnie podnoszony i w 2026 roku „prawo do emerytury” będzie obowiązywać od 64. roku życia.

Połączenie emerytury szwedzkiej i polskiej

Szwedzkie świadczenia emerytalne można połączyć z polskimi (lub innymi z obszaru Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub/i ze Szwajcarii), należy jednak pamiętać o tym, że osoba ubiegająca się o szwedzką emeryturę musi mieszkać lub pracować w Szwecji przez co najmniej 3 lata, lub co najmniej rok w Szwecji, jeśli pracowała lub mieszkała w EOP lub/i Szwajcarii.

Jeśli chcemy ubiegać się o emeryturę szwedzką w Polsce, wystarczy wypełnić odpowiedni formularz w ZUS i analogicznie – jeśli planujemy jesień życia w Szwecji i chcemy uzupełnić świadczenie polską emeryturą, należy złożyć odpowiedni dokument w lokalnym urzędzie Pensionsmyndigheten. 

Szwedzki system emerytalny zajmuje 8. pozycję w światowym rankingu Global Pension Index 2022 Mercer CFA Institute opublikowanym w październiku 2022 roku. System został oceniony jako bardzo dobry, ale nie doskonały, a wśród elementów, które zdaniem ekspertów wymagają poprawy, znalazły się takie kwestie, jak:

• konieczność dalszego podnoszenia wieku emerytalnego, który będzie odzwierciedleniem zmian demograficznych i starzenia się społeczeństwa,  
• umożliwienie wszystkim pracownikom uczestniczenia w planach emerytalnych współfinansowanych przez pracodawców,  
• przywrócenie zachęt podatkowych dla osób oszczędzających na emeryturę indywidualnie,  
• wprowadzenie przepisów chroniących strony w przypadku rozwodu.

Na uwagę zasługuje fakt, że większość zaleceń ekspertów skierowanych do Szwedów została także zaadresowana do polskiego systemu emerytalnego. 

Dodatkowe informacje na temat emerytur w Szwecji dostępne są tutaj.

Autor: Marta Paleczna